علوم ارتباطات

علوم اطلاعات (به انگلیسی: Information science)، دانشی است که درباره کیفیت و کاربرد اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و ابزار آماده‌سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب تحقیق می‌کند. اطلاع‌رسانی به تولید، گردآوری، سازماندهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل و کاربرد اطلاعات مربوط می‌شود. این علم درباره ارائه اطلاعات به روش طبیعی و مصنوعی کاربرد قالب‌ها برای انتقال کامل اطلاعات شیوه‌های آماده‌سازی اطلاعات ابزار و فنون آن مانند کامپیوتر و روش‌های برنامه‌ریزی آن به پژوهش می‌پردازد. هدف اطلاع‌رسانی به عنوان یک علم، تهیه مجموعه اطلاعاتی است که سبب پیشرفت نهادهای گوناگون و روش‌هایی می‌شود که برای گردآوری و انتقال دانش در نظر گرفته شده است.

گرایش‌های این رشته در مقاطع تحصیلات تکمیلی

• مدیریت اطلاعات
• علم سنجی
• بازیابی اطلاعات ودانش
• اقتصاد و بازاریابی اطلاعات
• مدیریت آرشیو
• مدیریت کتابخانه‌ها
• مدیریت دانش
• علم ارتباطات راه دور و شبکه

فناوری اطلاعات وارتباطات چیست؟

در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، دستگاه ها و فن آوری های ارتباطی دارای جایگاهی خاص بوده و از عناصر اساسی به منظور استفاده از مزایا و دستاوردهای فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، محسوب می گردند.
در اوایل سال 1990 به مجموعه سخت افزار ، نرم افزار ، شبکه و صنایع مرتبط به آنان ، فن آوری اطلاعات ( IT ) گفته می شد. در فن آوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) ، تاکید و محوریت بر روی جنبه ارتباطی می باشد ، بگونه ای که ارتباطات به منزله یک "باید" مطرح بوده که فن آوری اطلاعات بدون وجود آن امکان ارائه سرویس ها و خدمات را دارا نمی باشد .
فن آوری اطلاعات و ارتباطات،واژه ای است که به هر نوع دستگاه ارتباطی و یا برنامه نظیر: رادیو ، تلویزیون ، تلفن ها ی سلولی ، کامپیوتر ، نرم افزار ، سخت افزارهای شبکه ، سیستم های ماهواره اری و نظایر آن اطلاق شده که سرویس ها،خدمات و برنامه های متعددی به آنان مرتبط می گردد( کنفرانس از راه دور ، آموزش از راه دور) .
 فن آوری اطلاعات وارتباطات اغلب در یک مفهوم و جایگاه خاص مورد بررسی کاربردی دقییق تر قرار می گیرد نظیر : فن آوری اطلاعات وارتباطات در آموزش ، بهداشت ، کتابخانه ها و غیره .
فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، به مجموعه امکانات سخت افزاری ، نرم افزاری ، شبکه ای و ارتباطی به منظور دستیابی مطلوب به اطلاعات ، گفته می شود .
همگرائی بین کامپیوتر و ارتباطات ، فن آوری اطلاعات و ارتباطات را شکل می دهد.( پیوند بین کامپیوتر و بهره برداری از تمامی قابلیت های آن خصوصا" پردازش و ذخیره سازی داده با امکانات متعدد ارتباطی ) با این که تکنولوژی های مرتبط با کامپیوتر به نوعی در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار می گرفت ، ولی پتانسیل های گسترده آن پس از تحقق دو تحول عمده در سال 1980 بر همگان آشکار گردید. تحول در صنعت نیمه هادی ها ( ترانزیستور ، مدارات مجتمع ، میکرو تراشه ها ) کوچک و ارزان شدن کامپیوترها را به دنبال داشت . متعاقب این تحول عظیم ، امکان استفاده از کامپیوتر در ابعاد بسیار گسترده و برای عموم کاربران، فراهم گردید( کافی است به اطراف خود نگاهی داشته باشیم!) . دومین تحول عمده ، ارتباط کامپیوترها با یکدیگر و بر پاسازی شبکه های کامپیوتری است . در ادامه با استفاده از فن آوری های متعدد مخابراتی و ارتباطی ، امکان اتصال و ارتباط بین شبکه های کامپیوتری ، فراهم گردید .تحولات فوق ، زمینه انقلاب عظیم اطلاعاتی در عصرحاضر و ظهور فن آوری های متعدد اطلاعات و ارتباطات را ایجاد نموده است .
 مهمترین ویژگی فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، نحوه ذخیره سازی ، پردازش و دستیابی به اطلاعات است .
 به مجموعه فن آوری هائی که امکان ذخیره سازی ، پردازش ، ارائه و انتقال اطلاعات را از طریق محیط های انتقال فراهم می نماید ، اطلاق می گردد.
فن آوری اطلاعات و ارتباطات به جایگاه برجسته اطلاعات ، دستگاههای ذخیره سازی و پردازش اطلاعات و دستگاههای انتقال و دستیابی به اطلاعات تاکید دارد . بدیهی است در این راستا ، علاوه بر پتانسیل های مخابراتی ، رسانه هائی دیگر نظیر رادیو و تلویزیون نیز در فهرست وسایل ارتباطی ( کانال نشر و توزیع اطلاعات ) ، قرار خواهند گرفت . زیر ساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات در مرحله اول نیازمند وجود یک زیرساخت اطلاعاتی است که در آن تمامی دستگاهها و وسایل ارتباطی نظیر تجهیزات مخابراتی ، رادیو و تلویزیون قرار خواهند گرفت. زیرساخت اطلاعاتی به منزله فونداسیون زیرساخت فن آوری اطلاعات و ارتباطات ، مطرح بوده که امکان ارائه سرویس ها و خدمات اطلاعاتی را با کیفت مطلوب  فراهم می نماید. بر همین اساس می توان فن آوری اطلاعات و ارتباطات را مشتمل بر سه بخش اساسی زیر در نظرگرفت :
زیرساخت اطلاعات
فن آوری اطلاعات
کاربردهای اطلاعات

علم ارتباطات دردانشگاه

ارتباطات رشته‌ای دانشگاهی است که به بررسی پدیدهٔ ارتباط می‌پردازد. ارتباط فرایند تبادل داده‌هاست که معمولاً از رهگذر سامانه‌ای از نمادهای مشترک انجام می‌گیرد. ارتباطات امروزه دارای دو حوزه کلی است، یکی ارتباطات به عنوان یکی از شاخه‌های علوم‌انسانی که به ارتباطات اجتماعی معروف است و در ایران شامل زیرشاخه‌هایی از جمله تحقیق در ارتباطی جمعی، مدیریت رسانه، روزنامه‌نگاری، روابط عمومی ، مدیریت رسانه خبرگزاری‌ها، تبلیغات بازرگانی و خود ارتباطات اجتماعی است و دیگری ارتباطات به عنوان یکی از شاخه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات است که IT و ICT و مدیریت IT و فناوری ارتباطات در ایران از زیرشاخه‌های آن بشمار می‌آید.

ارتباطات در ارتباطات اجتماعی بر اساس سیستم اجتماعی مورد نظر تعریف می‌شود بطور مثال در ارتباطات انسانی «تفهیم و تفاهم و تسهیم معنی»  قابل کاربرد است ولی در رسانه‌ها از تعریف محسنیان راد استفاده می‌شود که می‌گوید «فراگرد انتقال پیام از گیرنده به فرستنده مشروط بر اینکه معنی متجلی شده در گیرنده شبیه معنی مورد نظر فرستنده باشد» البته برای موارد دیگر مانند موسیقی باید از تعاریف دیگری در ارتباطات استفاده کرد.

تعریف ارتباطات در علوم پایه از مدل شنن و ویور استفاده می‌کند و در آن انتقال سیگنال و اطلاعات از مهم‌ترین ارکان بشمار می‌آید.

رشته ارتباطات دارای گستره وسیعی است. نخستین کالج هایی که به آموزش علوم ارتباطات می پرداختند٬ مدارس روزنامه نگاری بودند. تا مدت ها میان متخصصین روزنامه نگاری و اندیشمندان رشته تازه ایجاد شده ارتباطات بر سر موضوع علم ارتباطات جدل وجود داشت.این موضوع کماکان به صورت کامل حل نشده است. از چالش های دیگر ارتباطات نسبت آن با حوزه‌های مثل جامعه شناسی٬ نقد ادبی٬ مطالعات فرهنگی٬ مطاعات فیلم و سینما و... است. واقعیت آن است که ارتباطات ماهیتی میان رشته ایی داشته و در ارتباطات با حوزه‌های متعدد علوم انسانی قرار دارد.

به طور کلی می‌توان گفت از نسبت میان علوم ارتباطات با سیاست٬ گرایشی تحت عنوان ارتباطات سیاسی از نسبت میان ارتباطات و توسعه گرایشی تحت عنوان ارتباطات و توسعه و از نسبت میان مدیریت و ارتباطات رشته روابط عمومی شکل گرفته است. رشته روزنامه نگاری نیز که بنیان اولیه این رشته محسوب می گردد. تحولات بوجود آمده در حوزه ارتباطات راه دور اینترنت و شبکه نیز موضوع و گرایش مهم دیگری در مطالعات ارتباطات است. مطالعه رسانه‌ها با رویکرد نقد فرهنگی از حوزه‌های دیگر این رشته است...

چراعلم ارتباطات؟

امروزه در دنیای زندگی می کنیم که علوم انسانی به عنوان شاخه ای از علوم شناخته شده در عالم وجود،روز به روز اهمیت بسیاری را پیدا می کند وشناخت آن هر لحظه ضروری تر می شود.علوم انسانی تنها علمی است که عمری به درازنای تاریخ انسان دارد، بخشی از این علوم مانند فلسفه وحکمت وعلوم دینی چندین هزار سال است که همراه انسان می باشد، درست زمانی که انسان تکامل یافته از بدویت تاریخی خود خارج شده و به ماهیت وجودی خود می اندیشد که در این زمان ضرورت علم فلسفه پیدا میشود ودرست در این زمان دین به عنوان منبعی الهام بخش و با ماهیت ماورالطبیعی برای کمک انسان به وجود آمد اگرچه دین و علوم مربوط به آن زیر شاخه ای از علوم انسانی شناخنه می شود ولی بسیاری از متخصصان و معتقدان دین را امری قدسی و الهی می داند نه علم ساخته ی بشر ومعتقدند آن را خداوند برای کمک و راهنمای انسان فرستاده است.حال با گذشت تاریخ، و با پیشرفت علم بشری و بعد از انقلاب فکری در بزنگاه رنسانس انسان علوم فلسفی و دینی را کنار گذشته و به علوم طبیعی روی می آورد وسعی می کند با شناخت علوم طبیعی به ماهیت زندگی و وجود و انسان ومحیط پیرامون خود برسد. بعد از انقلاب صنعتی بار دیگر انسان به علوم انسانی روی می آورد ولی این بار به شناخت بخش دیگر از علوم انسانی به نام علوم اجتماعی روی می آورد، علوم اجتماعی که شامل رشته هائی مانند اقتصاد،جامعه شناسی،روان شناسی، علوم تربیتی و... می باشد.  ضرورت این علوم زمانی احساس شد که انسان با پشت سر گذشتن یک دوره ی انقلابی و با پیشرفت صنعت و تکامل جوامع و با گام گذاشتن در راه توسعه یافتگی با مشکلات عدیده ای روبرو شد و نیاز بود علومی روی کار آید که بتواند انسان را برای حل این مشکلات یاری رساند. ودر این دوره علوم اجتماعی سعی میکند به قامت علمی درآید و در این راه به موفقیت چشمگیری می رسد و یک به یک رشته های مختلف این علوم گام در راه علمی شدن گذاشتند. در بین این علوم، علم جامعه شناسی آخرین علمی بود که به سمت علمی شدن پیشرفت رفت و در اواسط قرن نوزدهم توسط اگوست کنت پایه گذاری شد.جامعه شناسی در اواخر قرن نوزدهم به سبب نظریات مارکس و وبر مورد توجه قرار گرفت و بعد از دو جنگ جهانی اهمیت بسیاری یافت وبه عنوان یک علم مستقل ظهور پیدا کرد و وارد جریان اکادمیک شد.علوم ارتباطات به عنوان شاخه ای از علوم اجتماعی و گرایش خاصی از جامعه شناسی به نام جامعه شناسی ارتباط جمعی از دل این علم بیرون امد. حال امروزه علوم ارتباطات به عنوان رشته ای مستقل شناخته می شود وبه علمی گفته می شود که به مطالعه ارتباطات اجتماعی می پردازد یعنی هنگامی که انسان از حوزه فردی بیرون می آید و با پیرامون خود ارتباط برقرار می کند کار این علم شروع می شود، البته موضوع مورد مطالعه ی این علم فقط به حوزه ی خرد روابط انسان نمی پردازد و به بررسی روابط کلان تر می پردازد و ارتباطات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و اقتصادی و... می پردازد.این مطالعه به این امر محدود نمی شود و ابزار این ارتباط هم که امروزه به وسایل ارتباط جمعی و یا رسانه شهره است اهمیت فراوانی دارد در دل این علم وجود دارد.

  علم ارتباطات امروزه در دو بخش مطالعات خود را پیگری می کند: یک حوزه مربوط به حول محور ارتباطات انسان است( ارتباطات سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و ...) که صحبت از آن رفت و حوزه ی دیگر مربوط به ابزار این ارتباط یعنی رسانه است. رسانه امروز به عنوان پیچیده ترین و در عین حال تاثیر گذارترین ابزاری است که انسان ها و یا گروه های انسانی برای غلبه بر یکدیگر از آن استفاده می کنند. به عنوان مثال می توان از تلویزیون نام برد که امروزه جز لاینفک زندگی انسان ها (به خصوص ما ایرانی ها) به شمار می رود و گروه های مختلف انسانی برای گسترش جغرافیائی نفوذ تفکر خود از رسانه ای مانند تلویزیون استفاده می کنند که برد نفوذ آن از مابقی رسانه ها بیشتر و سریع تر است. در همین راستا  می توان از فیس بوک نام برد که امروزه یکی از ابزار های مهم در دست قدرتمندان برای در اختیار داشتن افکار عمومی می باشد که در عین حال مکانی آزاد برای ابراز عقیده و همچنین انتشار اخبار و اطلاعات می باشد که به علت اقبال عمومی در جهان از این شبکه اجتماعی کشور های دیکتاتوری جهان سوم اقدام به فیلتر کردن این سایت کردند که مبادا این اخبار و اطلاعات آزاد به راحتی در سطح جامعه انتشار پیدا نکند.

پدیده ی رسانه فقط مربوط مسائل و ارتباطات کلان نیست بلکه ما در روابط روزانه ی خود نیز از آن استفاده می کنیم به طور مثال می توان قدرت کلام یک فرد را در نفوذ بر دیگران نام برد که هنگامی یک فرد در یک گروه اجتماعی قرار دارد با استفده از قدرت کلام خود به عنوان یک رسانه برای نفئذ بر دیگران استفاده کند. اهمیت ارتباطات فقط مربوط به مسائل کلان محدود نیست بلکه همین ارتباطات خرد اهمیتی در حد و اندازه های روابط کلان دارد. اگر در این جا با دیدی جامعه شناختی به علوم ارتباطات نگاه کنیم می توانیم این قضیه را مطرح کنیم که هر انسان یا گروه انسانی هرگاه ارتباطات خود را گسترش دهد دارای نفوذ و قدرت بیشتر می شود یعنی گسترش ارتباطات با گسترش قدرت و نفوذ انسان ها ارتباط مستقیم دارد.

حال با شناخت علوم ارتباطات و متوجه شدن این امر که این علم از دل جامعه شناسی بیرون آمده است و در دو حوزه مورد بررسی قرار می گیرد می توان به نقد مطلب قبلی پرداخت که در آن مطرح شد که چرا علم ارتباطات اهمیت ندارد. در مطب قبلی وبلاگ، دوست عزیزمان مازیار اعتقاد داشت که علم ارتباطات پایه و اساسی ندارد و بر هیچ بنا شده است ولی هنگامی که با دقت به کل مطلب نگاهی انداختم متوجه شدهم که انتقادی که در آن نوشته عنوان شده است در رابطه با نحوه ی آموزش ارتباطات در ایران است نه به ماهیت اصلی علم ارتباطات زیرا انتقاد کردن به ماهیت اصلی یک علم کار متخصصان آن علم است نه دانشجویان رشته ی جامعه شناسی. چطور می توان علم ارتباطات را با این گستردگی زیر سوال برد و آن را بی اهمیت لقب داد با آن تعاریف که در پاراگراف های پیشین مطرح شد می توان این نتیجه را گرفت که علم ارتباطات امروزه نه تنها یک علم مستقل است بلکه امروزه به عنوان یک سلاح برای مقابله افراد و یا گروه های انسانی شناخته می شود و در همین راستا شناخت و مطالعه ی این علم اهمیتی روزافزون پیدا کرده است و به همین خاطر نمی توان به راحتی این علم و ماهیت آن را رد کرد.

و اما انتقادی که بر آموزش آکادمیک علم ارتباطات رفت بی شک انتقادی درست و به جا است، که ابته این انتقاد را می توان بر کل سیستم آموزشی در ایران گرفت که در این مقال نمی گنجد. مهمترین انتقاد را می توان به گرایش های علوم ارتباطات که در آن تنها دو گرایش وجود دارد و آن روابط عمومی و روزنامه نگاری است که عمدتا هم این رشته زیر سایه ی روزنامه نگاری قرار دارد و معمولا این رشته ار با روزنامه نگاری می شناسند. نکته جالب دیگر در این باب ان است که در بین تمامی وسایل ارتباط جمعی در دنیا تنها روزنامه نگاری تدریس می شود و دیگر رسانه های مهم مانند اینترنت و تلویزیون که شاید شناخت و نحوه برخورد با آن اهمیتی دو چندان نسبت به روزنامه نیز داشته باشد از تدریس در دانشگاه ها محروم است هستند.

در پایان نیز باید گفت که علم ارتباطات اهمیت فروان دارد و هروزه با پیشرفت تکنولوژی و به روز شدن وسایل ارتباط جمعی اهمیت صد چندانی پیدا میکند و بی اهمیت جلوه دادن آن امری غیر کارشناسانه و غیر علمی می باشد.